Αθήνα 3/3/2018
Ευχαριστώ ιδιαίτερα το Ίδρυμα Νεότητας και Οικογένειας της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Αθηνών που μου δίνει την ευκαιρία να συμμετέχω στη σημερινή εκδήλωση με θέμα «αρσεν και θήλυ εποίησεν αυτούς». Το θέμα της ισότητας είναι πάντα διαχρονικό και επίκαιρο, η βίωση του οποίου καταξιώνει την ανθρώπινη ύπαρξη. Η αλήθεια είναι ότι η ισότητα έχει τις ρίζες της στον Χριστιανισμό κι είναι, όντως, Χριστιανική αξία.
Θα πρέπει, επομένως, τις πρώτες αναφορές και τις πρώτες διακηρύξεις περί ισότητας όλων των ανθρώπων στον Χριστιανισμό, να τις αναζητήσουμε στην Παλαιά Διαθήκη.
Οι Σημίτες – οι Εβραίοι είναι Σημιτικός λαός -, είναι γνωστό πως αντί μιάς καθαρής διδασκαλίας, διηγούνταν μιαν ιστορία. Μέσα από την διήγηση αυτή ο καθένας μπορούσε να βγάλει τα συμπεράσματά του. Αντί λοιπόν μιας επίσημης, ολιγόλογης διακήρυξης ότι όλοι οι άνθρωποι γεννιούνται ίσοι και ελεύθεροι, η Π.Δ. παραθέτει τη διήγηση για την δημιουργία του Αδάμ και της Εύας και τον διαχωρισμό, ύστερα, των φυλών και των γλωσσών. Η κοινή καταγωγή όλου του ανθρώπινου γένους από ένα ζεύγος ανθρώπων, το γεγονός ότι κανένας δεν έχει καμιά προνομιακή καταγωγή, διακηρύσσουν την ισότητα όλων.
Η ισότητα στον Χριστιανισμό διακηρύσσεται με τρόπο σαφή και στο δόγμα της ενανθρώπησης του Χριστού. Στον Θεάνθρωπο Ιησού Χριστό, δεν είχαμε την ένωση του δεύτερου προσώπου της Αγίας Τριάδος με ένα συγκεκριμένο άνθρωπο. Αν ήταν έτσι, τότε ο Χριστός θα έσωζε μόνο εκείνον τον συγκεκριμένο άνθρωπο. Το δόγμα της Εκκλησίας λέει πως ο Χριστός, ο αληθινός Θεός, ενώθηκε στην άχραντη γαστέρα της Θεοτόκου με την κοινή σε όλους ανθρώπινη φύση. Από την ώρα του Ευαγγελισμού άρχισε να προσλαμβάνεται από το Λόγο του Θεού, η ανθρώπινη φύση που είναι κοινή σε λευκούς και μαύρους, κίτρινους και ερυθρόδερμους, άντρες και γυναίκες. Έτσι οι άνθρωποι δεν έχουν μόνο κοινή καταγωγή από τον Αδάμ. Έχουν κοινή και τη σωτηρία από τον Χριστό.
Με βάση την θεμελιώδη αρχή της ισότητας όλων των ανθρώπων, ο Χριστιανισμός μπόρεσε και επέφερε ανατροπή των κοινωνικών θεσμών που ίσχυαν όταν πρωτοεισήλθε στον κόσμο. Κατάργησε τη δουλεία – έστω κι αν λεγόμενες χριστιανικές κοινωνίες την επανέφεραν αργότερα – , εγκαθίδρυσε στην πράξη την ισότητα ανδρών και γυναικών, έκανε προσιτές σε όλους, στις χριστιανικές χώρες, τις εκκλησιαστικές, κοινωνικές και πολιτικές θέσεις. Επίσκοποι γίνονται και μαύροι και κίτρινοι και λευκοί. Πτωχοί κατά κόσμον, χωρίς να προέρχονται από καμιά elite φτάνουν στα ανώτατα αξιώματα της εκκλησιαστικής ιεραρχίας.
Ισότητα βέβαια δεν σημαίνει πλήρη ταύτιση πάντων, ισοπέδωση. Ο άνθρωπος παίρνει από το Θεό διαφορετικά χαρίσματα για να μπορεί ομαλά να εργάζεται και να συγκροτείται η κοινωνία. Υπάρχουν διαφορές χαρακτήρα, σωματικής διάπλασης, διανοητικών και άλλων ικανοτήτων. Η οντολογική ισότητα δεν σημαίνει ότι όλοι θα είναι καθηγητές ή όλοι γεωργοί ή κτηνοτρόφοι. Ένας στρατός δεν λειτουργεί αν υπάρχουν μόνο στρατιώτες, αλλά και αξιωματικοί και ένας αρχιστράτηγος. Ισότητα σημαίνει νάμαστε ίσοι απέναντι στο Θεό, τους νόμους, να έχουμε τις δυνατότητες διεκδίκησης επί ίσοις όροις μιας θέσης.
Ακόμα δεν πρέπει να παραβλέπεται η εγγενής διαφορά στα δύο φύλα, όπως, η διαφορά στη μυϊκή δύναμη ανδρών και γυναικών. Επίσης με τη χρήση της ελευθερίας και των δυνατοτήτων του καθενός είναι δυνατόν να δημιουργούνται ανισότητες στον πλούτο ή τις κοινωνικές θέσεις. Παρόλο που αυτά δεν έχουν καμιά σχέση με την πραγματική (την οντολογική) ισότητα όλων των ανθρώπων, εν τούτοις και σ’ αυτές τις περιπτώσεις ο Χριστιανισμός ζητά ανακατανομή του πλούτου ώστε οι άνθρωποι να έχουν ίσες δυνατότητες ανάπτυξης του «είναι» τους.
Ο Χριστός δίδαξε πως ο άνθρωπος έχει αξία απλώς και μόνο γιατί είναι άνθρωπος. Δίνοντας τα χαρακτηριστικά της τέλειας αγάπης, ο Χριστός είπε πως αυτή πρέπει να επεκτείνεται προς όλους: Φίλους και εχθρούς, γνωστούς και άγνωστους, ομοεθνείς και αλλοεθνείς, χωρίς μάλιστα οποιαδήποτε προσδοκία ανταπόδοσης.
Ο άνθρωπος ως ον είναι μια αναντικατάστατη αξία, η αιτία και η αρχή όλων των αξιών. Είναι ον που κρίνει και κρίνεται. Χωρίς αυτή τη δυνατότητα του κρίνειν και κρίνεσθαι, δεν υπάρχουν αξίες. Ο άνθρωπος αποκτά συνείδηση της μοναδικότητάς του όταν ανακαλύψει αυτή τη λειτουργία του. Τότε παύει να είναι απλώς φυσικό ον, γίνεται μονάδα ηθική. Έχει επιθυμίες προσωπικές, θέτει σκοπούς. Γίνεται ον με όνειρα, φιλοδοξίες, πόθους, για την ικανοποίησή των οποίων αρχίζει να μοχθεί. Αυτή η τάση της προσωπικής ικανοποίησης, όταν μπει σε σωστά πλαίσια, οδηγεί στον πολιτισμό, στην ευημερία του συνόλου, την άνθηση των αξιών.
Ο άνθρωπος έχει αξίαν ως ψυχή. Η αξία του δεν είναι ανάλογη με την περιουσία, τις ικανότητές ή την καταγωγή του, αλλά υπάρχει λόγω της ιδιότητάς του ως ανθρώπου.
Ίσως εξάλλου είναι γνωστή σε όλους σας η παρομοίωση της Εκκλησίας, δηλ. του συνόλου των πιστών, ως σώματος Χριστού. Αποτελούμε όλοι το σώμα του Χριστού. Σ’ ένα σώμα, αν πάσχει το χέρι, υποφέρει όλος ο οργανισμός. Θεραπεύοντας το χέρι ανακουφίζουμε όλο τον οργανισμό. Έτσι προσφέροντας τις υπηρεσίες μας σ’ ένα άνθρωπο, ανακουφίζουμε το Σώμα της Εκκλησίας, τον ίδιο τον Χριστό. Αυτό πράγματι καταξιώνει την ανθρώπινη ύπαρξη. Από την ισότητα των ανθρώπων αναγόμαστε σε υπηρεσία προς τον Θεό. Κι είναι γνωστό πως οι μεταφυσικές αξίες – και τέτοια είναι η αξία του Θεού – είναι οι ανώτατες αξίες.
Η αναγνώριση ότι με τους άλλους είμαστε ίσοι, περιστέλλει τον εγωισμό. Την φυσική τάση του ανθρώπου για ικανοποίηση των φιλοδοξιών του την μετατρέπει σε φιλοτιμία, σε συναίσθηση της αξιοπρέπειας του και σε σεβασμό προς τον άλλο. Η αξία της ισότητας, έχω την γνώμη, πως δεν μπορεί να θεωρείται ανεξάρτητα από την ελευθερία του ανθρώπου. Αν κάθε άνθρωπος είναι εκ φύσεως ελεύθερος, τότε σεβόμενος την ελευθερία του, αναγνωρίζεις και την ισότητα μαζί του, και αντίστροφα. Αν προσπαθήσεις να επιβληθείς στον άλλο, υποβιβάζεις την ίδια την αξία σου, την ίδια την ανθρώπινη φύση.
Παρά τη σαφή τοποθέτηση του Χριστιανισμού ως προς την ισότητα όλων των ανθρώπων, παρά το γεγονός ότι καθημερινά ο θάνατος διαλαλεί την ισότητα όλων, διακηρύσσοντας έμπρακτα ότι «ούτε πλούσιος, ούτε πτωχός, ούτε βασιλεύς ούτε στρατιώτης, ούτε δίκαιος, ούτε αμαρτωλός» ξεφεύγουν από τα χέρια του, όλες οι κοινωνίες, ακόμα και οι χριστιανικές, βίωσαν στην πράξη την ανισότητα και υπέστησαν όλες τις τραγικές συνέπειες της αδικίας, της δουλείας, του κοινωνικού αποκλεισμού, της καταπίεσης ατόμων και λαών. Ζούμε και σήμερα τις επιπτώσεις της καταπάτησης της αξίας της ισότητας: Η αναταραχή στην κοινωνία από την άνιση κατανομή των αγαθών, οι επαναστάσεις από τη στέρηση της εθνικής ελευθερίας ή των ατομικών ελευθεριών, το έγκλημα, ο μη σεβασμός σε κρατικούς θεσμούς, η απειθαρχία στα σχολεία, η παραμέληση των στοιχειωδών καθηκόντων μαθητών ή άλλων κοινωνικών ομάδων, η αρχή της ήσσονος προσπάθειας που γίνεται λάβαρον επιβίωσης, είναι μερικές από αυτές τις επιπτώσεις.
Δεν φταίει για την κατάσταση αυτή ο Χριστιανισμός. Αντίθετα προβάλλει πιο επιτακτική η ανάγκη επιστροφής στις αρχές του Χριστιανισμού και ιδιαίτερα στην αρχή της ισότητας, που όπως αναφέραμε, είναι θεμελιώδης Χριστιανική αξία.
Σ’ ένα κόσμο φίλαυτο, σε μια κοινωνία στραμμένη προς το ατομικό συμφέρον, ο Χριστιανισμός προβάλλει ως μέσο σύγκρισης τον εαυτό μας. Αφού «ουδείς ποτέ την εαυτού σάρκα εμίσησε», κανένας δεν μίσησε, δεν παραμέλησε ποτέ τον εαυτό του, γι’ αυτό και ο Χριστιανισμός προτρέπει: «Αγάπα τον πλησίον σου ως σεαυτόν». Αγάπα τον κάθε άνθρωπο (αυτός είναι ο ορισμός του πλησίον στον Χριστιανισμό) όπως τον εαυτό σου. Κι αλλού, ο ίδιος ο Χριστός παραγγέλει: «Πάντα όσα αν θέλητε ίνα ποιώσιν υμίν οι άνθρωποι, και υμείς ποιείτε αυτοίς ομοίως». Όσα θέλετε να κάμνουν οι άνθρωποι σ’ εσάς έτσι κι εσείς να κάμνετε γι’ αυτούς.
Η Εκκλησία δραστηριοποιείται σήμερα, στην κοινωνία μας, που έχει έκδηλα τα σημεία και βιώνει έντονα την ανισότητα, προσπαθώντας να δώσει το μήνυμα της ισότητας και να καταργήσει αδικίες και στρεβλώσεις. Δημιουργεί κέντρα νεότητας όπου όλοι οι νέοι, ανεξάρτητα οικονομικής δυνατότητας, φύλου ή άλλων διαφορών, μπορούν να βρουν ψυχαγωγία και επιμόρφωση.
Επαναλαμβάνω, τελειώνοντας, ότι με την κοινή καταγωγή όλων από τον Αδάμ ο Χριστιανισμός προβάλλει την ισότητα ως αξία που καταξιώνει την ανθρώπινη ύπαρξη και θεμελιώνει την ηθική συνείδηση. Καλούμαστε όλοι σε πρακτική εφαρμογή όσων η Εκκλησία, πιστή στις αρχές της, διακηρύσσει.
